By Rohit More 
कार्डिओपल्मोनरी रिससिटेशन (CPR) ही एक आपत्कालीन जीवनरक्षक प्रक्रिया आहे, जी हृदयविकाराचा झटका (cardiac arrest) किंवा अचानक हृदय अपयश झालेल्या व्यक्तीवर केली जाते. CPR चा मुख्य उद्देश शरीरात रक्त आणि ऑक्सिजनचा प्रवाह सुरू ठेवणे हा आहे, जोपर्यंत वैद्यकीय मदत पोहोचत नाही.
ही प्रक्रिया छाती दाबणे (chest compressions) आणि मौखिक श्वास (rescue breaths) यांचे संयोजन असते, जे हृदय आणि मेंदूपर्यंत ऑक्सिजनचा पुरवठा करण्यास मदत करते.
हे लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे की CPR हा वैद्यकीय उपचाराचा पर्याय नाही, तर आपत्कालीन परिस्थितीत तात्काळ प्रतिसाद देण्याचा मार्ग आहे. जर तुम्हाला किंवा तुमच्या ओळखीच्या कोणाला हृदयविकाराचा झटका आला असेल, तर भारतातील सर्वोत्तम हृदय तज्ज्ञांचा सल्ला घ्या.
CPR कधी करावे?
समयावर CPR केल्यास हृदयविकाराच्या झटक्यातून व्यक्तीच्या बचावाचा मोठा संभाव्य वाढतो. खालील लक्षणे ओळखणे महत्त्वाचे आहे:
- नाडी न लागणे (no pulse)
- व्यक्ती जागेवर प्रतिसाद देत नाही (unresponsive)
- श्वास न घेणे किंवा अनियमित श्वास घेणे
जर तुम्हाला अशी व्यक्ती आढळली, जी अनुत्तरदायी (unresponsive) आहे आणि सामान्यरित्या श्वास घेत नाही, तर त्वरित CPR सुरू करा. प्रारंभिक हस्तक्षेपाने प्राण वाचू शकतो.
CPR करण्याच्या 10 पायऱ्या
जर तुम्हाला CPR कसे करावे हे माहीत नसेल, तर खालील स्टेप-बाय-स्टेप मार्गदर्शक तुम्हाला मदत करेल:
1. परिस्थितीचे मूल्यमापन करा
CPR करण्यापूर्वी परिसर सुरक्षित आहे का? हे तपासा. काहीही धोका किंवा धोकादायक वस्तू असल्यास, त्या बाजूला करा.
2. प्रतिसाद तपासा
व्यक्तीच्या खांद्यावर हलक्या हाताने टॅप करा आणि मोठ्याने विचारा, “तुम्ही ठीक आहात का?” जर प्रतिसाद मिळत नसेल, तर CPR करण्याची गरज आहे.
3. आपत्कालीन मदतीसाठी कॉल करा
जर इतर कोणी उपस्थित असेल, तर तात्काळ 100 किंवा स्थानिक आपत्कालीन क्रमांकावर कॉल करण्यास सांगा. जर तुम्ही एकटे असाल, तर CPR सुरू करण्यापूर्वी कॉल करा.
4. हवेचा मार्ग (Airway) उघडा
- व्यक्तीचे डोके हळूवारपणे मागे झुकवा आणि हनुवटी वर उचला.
- यामुळे श्वासोच्छ्वासाचा मार्ग मोकळा राहतो आणि ऑक्सिजन सहज जाऊ शकतो.
5. श्वासाची तपासणी करा
- व्यक्तीच्या तोंडाजवळ आणि नाकाजवळ कान ठेवा.
- छाती वर-खाली होते का हे पहा.
- जर सामान्य श्वास दिसत नसेल, तर CPR सुरू करा.
6. छाती दाबणे सुरू करा (Chest Compressions)
- हाताची टाच (heel of the hand) छातीच्या मध्यभागी (nipple च्या दरम्यान) ठेवा.
- बोटे इंटरलॉक करा आणि खांदे थेट हाताच्या वर ठेवा.
- 100-120 वेळा प्रति मिनिट वेगाने जोरदार आणि वेगवान दाब द्या.
- प्रत्येक वेळी छाती किमान 2 इंच खोल दाबा आणि पूर्ण परत येऊ द्या.
7. तोंडाने श्वास द्या (Rescue Breaths)
- 30 छाती दाबण्या नंतर, 2 मौखिक श्वास (rescue breaths) द्या.
- नाक बंद करा आणि तोंड पूर्णपणे झाकून श्वास द्या.
- प्रत्येक श्वास सुमारे 1 सेकंद टिकावा आणि छाती वर उठली पाहिजे.
- जर छाती वर गेली नाही, तर डोके पुन्हा सरळ करा आणि प्रयत्न करा.
8. CPR चक्र सुरू ठेवा
30 छाती दाबण्या + 2 श्वास या चक्रांची पुनरावृत्ती करा, जोपर्यंत:
- वैद्यकीय मदत येत नाही.
- व्यक्ती श्वास घेऊ लागते किंवा प्रतिसाद देते.
- Automated External Defibrillator (AED) उपलब्ध असल्यास, त्वरित त्याचा वापर करा आणि सूचनांचे पालन करा.
9. सतत छाती दाबत रहा
CPR दरम्यान छाती दाबण्यात व्यत्यय आणू नका. सतत दाब दिल्यास रक्तप्रवाह टिकून राहतो आणि जिव वाचण्याची शक्यता वाढते.
10. हृदयतज्ज्ञांचा सल्ला घ्या
जर व्यक्ती शुद्धीवर आली तरीही, त्यांना तात्काळ हृदय विशेषज्ञाकडे घेऊन जा. जर तुम्ही हैदराबादमध्ये असाल, तर तिथल्या हृदयतज्ज्ञांचा सल्ला घ्या किंवा जवळच्या हृदयरोगतज्ज्ञाकडे जा.
निष्कर्ष
CPR कसे करावे हे जाणून घेणे हे आपत्तीच्या परिस्थितीत अत्यंत महत्त्वाचे आहे. योग्यरित्या CPR केल्यास रक्त आणि ऑक्सिजनचा प्रवाह मेंदू आणि हृदयात टिकून राहतो, जोपर्यंत डॉक्टरांची मदत मिळत नाही.
तुमच्या जीवनरक्षक कौशल्यांना अधिक वाढवण्यासाठी आणि वास्तविक परिस्थितीत सराव करण्यासाठी CPR प्रशिक्षण कोर्स करा. CPR ची योग्य पद्धत माहिती असणे जीवन वाचवू शकते.
Cardiopulmonary resuscitation (CPR) is a life-saving emergency procedure performed on individuals experiencing cardiac arrest or sudden heart failure. The primary goal of CPR is to manually maintain blood and oxygen circulation in the body until medical professionals arrive. It involves a combination of chest compressions and rescue breaths to keep the heart and brain oxygenated.
It is essential to understand that CPR is not a replacement for medical treatment but an immediate response to a life-threatening situation. If you or someone you know experiences a heart attack or sudden cardiac failure, seek medical attention from the best cardiologists in India as soon as possible.
When Should You Perform CPR?
Performing CPR at the right time can significantly improve the chances of survival for someone in cardiac arrest. It is important to recognize the symptoms, including:
- Lack of pulse
- Unresponsiveness
- Abnormal or no breathing
If you come across a person who is unresponsive and not breathing normally, start CPR immediately. Early intervention can save lives.
10 Steps to Perform CPR Correctly
If you’re unsure how to perform CPR, follow these step-by-step instructions to administer it effectively:
1. Assess the Situation
Before performing CPR, ensure the area is safe for both you and the victim. Remove any potential hazards or dangers that may cause further harm.
2. Check for Responsiveness
Gently tap the person’s shoulder and loudly ask, “Are you okay?” If they do not respond, assume they need emergency assistance.
3. Call for Emergency Help
If others are present, instruct someone to call emergency services (dial 100 or the local emergency number) immediately. If you are alone, call for help before starting CPR.
4. Open the Airway
Gently tilt the person’s head back and lift the chin to open their airway. This helps ensure effective airflow when administering rescue breaths.
5. Check for Breathing
Position your ear close to their mouth and nose while looking at their chest. If you don’t see chest movement or hear normal breathing within 10 seconds, proceed to CPR.
6. Begin Chest Compressions
- Place the heel of your hand in the center of the victim’s chest (between the nipples).
- Interlock your fingers and position your shoulders directly above your hands.
- Push hard and fast at a rate of 100-120 compressions per minute.
- Compress the chest at least 2 inches deep and allow it to fully recoil between compressions.
7. Provide Rescue Breaths
After 30 compressions:
- Pinch the victim’s nose shut.
- Create a tight seal over their mouth with yours.
- Give two rescue breaths, ensuring their chest rises with each breath.
- Each breath should last about one second.
- If the chest doesn’t rise, reposition the head and try again.
8. Continue CPR Cycles
Keep repeating cycles of 30 compressions and two breaths until:
- Professional help arrives.
- The victim starts breathing or regains consciousness.
- An automated external defibrillator (AED) is available—use it as soon as possible and follow the device’s instructions.
9. Minimize Interruptions
Try to avoid unnecessary pauses in chest compressions, as interruptions can reduce CPR effectiveness and lower survival chances.
10. Seek Medical Attention Immediately
Even if the person regains consciousness, it is crucial to seek immediate heart disease treatment. If you are in Hyderabad, consult a heart specialist in Hyderabad or the nearest cardiologist to ensure proper medical care.
Conclusion
Knowing how to perform CPR correctly can be the difference between life and death in an emergency. This crucial skill helps maintain blood circulation and oxygen supply to the brain and heart until professional help arrives.
If you want to be fully prepared, consider taking a CPR certification course to gain hands-on experience. The ability to perform CPR the right way can empower you to save a life when it matters most.